شرق مازندران : شب یلدا در مازندران به چلّه شو شب ِچلّه معروف است چرا که چله بزرگ در باور و اعتقاد مردم این دیار از شب یلدا شروع می شود و چهل روز ادامه دارد و چله کوچک بیست روز است و از زمان های بسیار دور ، طولانی ترین شب نشینی در شب یلدا اتفاق می افتاد.
مردم مازندران باور دارند که در شب یلدا ،بین نور وتاریکی جنگی در می گیرد که در نهایت بیدار ماندن آنها باعث شکست تاریکی و سرما خواهد شد و برای این که بتوانند این شب را بیدار بمانند به آداب و رسومی از جمله خوردن تنقلات ، قصه خوانی و شنیدن قصه از زبان بزرگترهای خانواده روی می آورند و بنا به اظهار نظر کارشناسان حوزه تاریخ و فرهنگ مازندران در گذشته مردم این دیار خواندن شاهنامه فردوسی را در این شب انجام می دادند ،چرا که این کتاب مملو از اشعار رزم و پیروزی است و مازندرانی ها از این نوع اشعار برای تداعی غلبه روشنایی بر تاریکی شب یلدا استفاده می کردند.
مازندرانی های دیروز و امروز سعی می کنند تا بر روی سفره شب یلدای خود از میوه های جنگلی دانه دار استفاده کنند آنهم بخاطر نوع نگاهشان است تا از طریق آن باروری و زایش این شب را نشان بدهند .
از آنجایی که این شب از نظر مردم اهمیت زیادی داشت، موجب بروز فرهنگ ها و خرده فرهنگ های زیادی شد. در سده های اخیر، حافظ خوانی و فال حافظ هم به شب نشینی یلدا راه پیدا کرد. علاوه بر فال حافظ، فال گردو هم مرسوم است. به این ترتیب که دختران و پسران جوان هنگام خواب گردویی زیر بالش خود می گذارند و آرزو می کنند صبح با شکستن گردو و دیدن مغز آن تعبیر فال می کنند. یا دختران دم ِ بخت با پوشاندن چهره خود در مسیر عابران می ایستادند و از هفت نفر درخواست چیزی می کردند با این باور که اگر شناخته نشوند، به نیت شان خواهند رسید.
مازندران پیش از این و برای مناسبت های مختلف همواره فرهنگ ها و آداب مخصوص به خود را دارد که از آن جمله شب یلدا در این دیار با پیوست های شیرین و جذابی همراه است . پیوست های فرهنگی که طی سالها زیر بار برخی مسائل ناپدید شده است .
ردپای زندگی و زایش در رسوم چله شو مازندران
رییس انجمن طبری سرایان ساری و پژوهشگر حوزه تاریخ مازندران با اشاره به اینکه هرچند سند تاریخی از مراسم و رسوم چله شو در مازندران وجود ندارد ، گفت: اما بسیاری از آدابی که این روزها در این استان اجرا می شود برگرفته از گذشته تاریخی این رسوم است.
قاسمعلی یعقوبی افزود:مکتوب نبودن این آیین ها و سنت ها باعث نشده است که آنها به باد فراموشی گرفته شوند وهمچنان سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر در حال انتقال است.
وی ادامه داد : چله شو در مازندران ویژگی های خاص خود را دارد که در آن اعتقاد مردم این دیار به زایش و حیات بیشتر نمود و جلوه دارد .
پژوهشگر حوزه تاریخ مازندران گفت: دراین شب استفاده از میوه های جنلگی دانه دار از جمله خرمالوی وحشی یا ” خرمندی ” ، بلوبری وحشی یا ” ولیک ” و ازگیل وحشی یا ” کندس ” نشان از همین باور و اعتقاد زایش دارد .
وی افزود: همچنین مردم مازندران در چله شو با شکافتن میوه انار و مشخص شدن قرمزی درون میوه به نوعی رنگ خون که در رگ ها جریان دارد را تداعی می کنند .
به گفته یعقوبی پخت حلوا و شیرینی جات از برنج و گندم از جمله سیو حلوا (حلوای سیاه) ، حلوا سفید و ماکارمه از دیگر غذاهای خاص این مراسم در مازندران است که باز هم ردپای زندگی و حیات در آن نمودار است.
گردو، کنجد و شکر قرمز هم از دیگر محصولات بومی مازندران است که همچنان جایگاه ثابت در سفره های چله شو دارند. ‘ پیسه کنده ‘ نام نوعی شیرینی است که با آرد، آب، کنجد، گردو و شکر قرمز یا سفید درست می شود. این مواد را با هم مخلوط می کنند و خمیر می شود و به شکل شیرینی در می آورند که خام خورده می شود. برخی از مادران خوش ذوق و با سلیقه مازندرانی به همین مواد زرده تخم مرغ اضافه می کنند و می پزند تا نان گردویی را برای چله شو مهیا کنند که در اصطلاح مازندرانی به آن ‘ آغوزنون ‘ یا نان گردو می گویند.
البته با کنجد و شکر و گاهی عسل شیرینی دیگری هم درست می کنند که به آن ‘ پشتزیک ‘ می گویند که معادل فارسی آن حلوای کنجدی است.
وی از کرسی به عنوان وسیله ای که نماد دورهمی های خانواده های مازندرانی است نام برد و گفت :در آن زمان که از بخاری گازی و برقی خبری نبود کرسی ها هم وسیله ای برای گرم کردن فضای خانه و هم محفلی برای دورهمی های خانوادگی به شمار می رفت و در چله شوها اعضای خانواده در این مکان حضور می یافتند .
به گفته یعقوبی برای گذشتگان مازندرانی چله شو به معنای فردایی که آغاز روز کار و تلاش است چرا که از آن شب روزها بلندتر می شود و زمان برای کار و تلاش بیشتر است .
چله شوی مازندران زیربار دیگر فرهنگ ها
پژوهشگر فرهنگ عامه مازندران گفت: مردم این دیار از شب یلدا با عنوان چِله شو یا گَت چله شو (شب چله بزرگ )یاد و هنوز هم افراد پا به سن گذاشته از این نام ها برای شب یلدا استفاده می کنند .
علی رمضانی پاچی سابقه مراسم چله شو را چند هزارساله اعلام کرد و افزود: قدمت آیین این شب به سه هزار سال قبل و زمان حکومت اشکانیان بر می گردد و از آن زمان آیین و مراسم خاص این شب در مازندران برگزار می شد .
وی درباره چرایی برگزاری مراسم چله شو از دید و نگاه مردم مازندران گفت: این مراسم به نوعی پاسداشت و احترام به زادروز خورشید و روشنایی است با وجود اینکه خورشید در فصل زمستان و باتوجه به سردی هوا زایشی ندارد ،اما همان ۳۰ ثانیه تا یک دقیقه بلندترشدن روز برای مازندرانی ها از ارزش و جایگاه خاصی برخوردار بود .
رمضانی پاچی عنوان کرد : این میزان دقت و توجه به زمان نشان می دهد که مردم مازندران ساعت و زمان را به خوبی می شناختند و به آن اهمیت می دادند همانطور که مردم استان تقویم مخصوص به نام تقویم طبری را داشتند توجه به شب یلدا نیز اهمیت زمان را نشان می دادند.
وی گفت: درروزگار باستان مردم دیار مازندران علم و تجربه را با یکدیگر داشته اند و ما هم وظیفه داریم به این سنت های گذشته احترام بگذاریم.
پژوهشگر فرهنگ عامه مازندران افزود: برخلاف آنچه اکنون شاهد آن هستیم سنت های شب یلدا تنها به خوردن خلاصه نمی شد و فلسفه های خاص خود را داشته است حتی بخشی از اشعار مازندرانی در این شب با مضمون پرهیز از خوردن زیاد برای جلوگیری از شکم درد تا بتوانند دل را به روشنایی شب یلدا پیوند بزنند اختصاص دارد .
وی افزود: یکی از فلسفه این شب در فرهنگ مردم مازندران در این است که بعد از سه ماه مبارزه به تاریکی سرما در فصل پاییز اکنون یک دقیقه زمان بیشتر را غنیمت می شمارند .
رمضانی پاچی ادامه داد: چله شو یا همان زایش خورشید برای مردم این دیار همچنین نشانگر کار و تلاش و به نوعی مقاومت در برابر خواب که همان دیو است می دانند.
وی گفت: چله شو مردم مازندران با هُسنی گویی (قصه گویی) همراه بود و بعد از پذیرش مذهب شیعه خواندن داستان های جنگ و دلاوری رواج پیدا کرد .
پژوهشگر فرهنگ مازندران افزود: به همین دلیل مازندرانی ها در چله شو خواندن شاهنامه فردوسی که به اشعار رزم اختصاص دارد را به عنوان بخشی از برنامه های این شب انجام می دادند اما در این سالها حافظ خوانی به عنوان یک فرهنگ وارداتی در خرده فرهنگ مازندران تحمیل شده است.
وی شاهنامه خوانی مازندرانی ها در شب یلدا را نشات گرفته از دیدگاه آنها برای مبارزه با تاریکی و نوید پیروزی می داند و گفت: اما طی سالها فرهنگ دیگر نقاط بر خرده فرهنگ مازندران غلبه کرده است و شاهد رواج چنین آدابی در شب یلدا هستیم.
رمضانی پاچی شب یلدا ، چله شو یا گت چله شو در مازندران را با هنرمایی زنان این دیار نیز همراه دانست وافزود : زنان مازندران با داشته های موجود منطقه خود از قبیل گندم ، برنج ، شکر قرمز و کئی تیم ( تخمه کدو) به پخت غذاها و تنقلاتی دست می زدند .
وی ادامه داد: گندم وَریشته( گندم سرخ شده)، پشتیزک، ماکارمه یا بئودونه ، سیو حلوا و آجیل درست شده با کئی تیم بخشی از خوراکی و تنقلات خاص مازندران در این شب به شمار می رود .
ایرنا
