امروز بر اساس گزارشهای قوم شناسانه ساخت و فرآیند ترک شهر در هاله ای افسانه های محلی غرق شده است.
به گزارش شرق پرس, فرح آباد شهری در استان مازندران است که با زبان باستان شناختی فرآیند ترک بر آن گذشته است و اکنون از شهر متروک فرح آباد، ” شینش” هم باقی نمانده است.
این شهر بصورت دفعتی در دوره صفوری و با فرمان حاکمیتی ساخته شده است و در کمتر از یک سده با رویداد فرآیندهای انسانی جنگ و آتش سوزی و سپس فرآیندهای طبیعی طغیان رودخانه و فرسایش نخست به یکباره و سپس بتدریج خالی از سکنه شده است.
تنها لایه های باستان شناختی باقی مانده است
فرآیندهای مختلف سبب شده تا امروز بجز لایه های باستان شناختی از کلیت شهر تاریخی فرح آباد چیزی باقی نماند و آنچه از روزگار زندگی فرح آباد می دانیم، بیشتر روایتهایی است که سفرنامه و تذکره نویسان دوره صفویه قاجار در مورد آن به رشته تحریر درآورده اند.
معاون پژوهشی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری مازندران با اشاره به اینکه استارت شهر صفوی فرح آباد ساری در سال ۱۰۲۱ ه.ق توسط شاه عباس صفوی زده شد، گفت: این شهر تاریخی در زمان شاه عباس صفوی به سمت آبادانی و توسعه رفت.
علی ماهفروزی در گفتگو با مهر با بیان اینکه این شهر تاریخی قبل از شاه عباس صفوی روستایی بنام تاهان بوده و در زمان صفویه به بندر تاهان تغییر نام داده است و امروز پلاژهای ساری جایگزین این بندر تاریخی شدند، اظهارداشت: اهمیت سوق الجیشی آن ارتباطات گسترده ی صفویان با کشور روسیه و این ارتباطات از طریق مرز دریایی بصورت ارتباطات با کشتی پا برجا بوده است.
وی همچنین بیان کرد: در حوزه دسترسی پیاده مردم ایران از طریق آذربایجان و اران از طریق بندر استاراخان وارد مناطق مسکو می شدند.
این مسئول با اشاره به اهمیت شهر تاریخی فرح آباد که بارها در سفرنامه ها از آن یاد کردند، گفت: با ورود به شهر فرح آباد شاهد حضور هیات های سیاسی از کشورهای مختلف خدمت شاه عباس برای امضای تفاهم نامه و پروتکل های همکاری با او بوده است.
ماهفروزی بیان کرد: فرح آباد ساری بعد از اصفهان بعنوان پایتخت سیاسی دوم صفویان بوده و برنامه های سیاسی شاه عباس در این شهر انجام می شد.
وی خاطرنشان کرد: شهر تاریخی فرح اباد به دلایل مختلف توسط استهبان روسی با توپ تخریب می شود و بعدها براساس بی توجهی ها آرام ارام این شهر بصور بیغوله در می آید و امروز بصورت یک روستا پابرجاست.
ماهفروزی با اشاره به اینکه این شهر در زمان شاه عباس از مجموعه های مختلفی همچون بازارف میدان، مسجد، پل شاه عباسی و کاخ های مختلف در میدان جهان نما تشکیل شده بود، اذعان داشت: این شهر در ۲ قسمت رودخانه تجن و امروزه در روستای شریف آباد و فرح آباد در واقع تکمیل کننده این شهر تاریخی است.
وی با بیان اینکه این شهر در سال ۱۳۵۲ مجددا” اداره کل آثار باستانی تصمیم به مرمت مجموعه صفوی بپردازد، افزود: در حال حاضر مسجد فرح آباد مرمت و تعمیر شده است و آمادگی کامل برای استفاده و کاربری داده شود.
معاون پژوهشی میراث با اعلام اینکه امروزه مسجد فرح آباد مورد بازدید علاقه مندان قرار گرفته است، اظهارداشت: تمام تلاش مسئولین و باستان شناسان این است که کاوش های کاخ جهان نمای ادامه پیدا کند و قسمت هایی از این کاخ بازسازی و بازنده سازی شود و پل مجموعه فرح آباد، حمام زمان قاجاری و صفوی مرمت شود.
ماهفروزی با اشاره به اینکه امیدواریم با همکاری بنیاد مسکن انقلاب اسلامی، شهرداری، بخشداری و دهیاری فرح آباد بتوانیم مجددا” به بازنده سازی فضای معماری این شهر در واقع تغییر پوسته ظاهری روستای فرح اباد با شاخص های معماری دوران های قاجاری و صفوی بصورت پست مدرن بتوان شرایطی را فراهم شود که این شهر در کنار رودخانه تجن و دریای خزر بعنوان یکی از بزرگترین مجموعه های گردشگری، فرهنگی و طبیعی مورد بازدید گردشگران فرهنگی، طبیعت گردی و همچنین گردشگرانی که استفاده از دریا را یک فرصت می دانند، قرار گیرد.
وی تصریح کرد: با توجه به ظرفیت های که در استان وجود دارد می تواند بعنوان یکی از قطب های گردشگری بین المللی و فرهنگی در مازندران مورد توجه قرار گیرد.
انجام کاوش های باستان شناسی
وی به انجام ۲ کاوش در کاخ جهان نما و یک پی گردی در داخل مسجد فرح آباد انجام شد، گفت: با تامین هزینه لازم تکمیل پژوهش، احیاء و مرمت و همچنین در حوزه تبلیغاتی معرفی آموزش فضا را برای گردشگران داخلی و خارجی فراهم کنیم.
لیلا پایلی یزدی پژوهشگر فوق دکتری باستان نشناسی می گوید: فرآیند ترک یک شهر روند پیچیده ای است که در پژوهش های باستان شناسی تحت عنوان فرآیندهای طبیعی و فرهنگی مورد بحث قرار می گیرد زیرا فرسایش، سیل، زلزله و عوامل محیطی به منزله فرآیندهای طبیعی و جنگ و ترک آگاهانه و مهاجرت به منزله فرآیندهای فرهنگی است.
وی اظهار داشت: در سالهای اخیر کاوشهای باستان شناسی رویکردهای مرمتی در شهر باستانی فرح آباد آغاز شده است، کاوششهایی که در آینده می تواند داستان زندگی را به شکلی بیطرفانه برای ما بازگو کند و تا آن زمان آنچه از این شهر گمشده در تاریخ می دانیم بیشتر مبتنی بر داده های تاریخی خواهد بود.
شهرها چگونه گم می شوند
پایلی یزدی با عنوان اینکه چگونه شهرها در تاریخ گم می شود، ادامه داد: چطور می شود شهری که زندگی در آن جریان دارد، آدمها در آن به دنیا می آیند و می میرند به یک تل خاک تبدیل می شوند بطرویکه هویت این شهر را تنها باستان شناسان می توانند بازشناسند و غیرباستان شناسان ممکن است آن را با یک تپه طبیعی اشتباه بگیرند.
وی افزود: باستان شناسان شهر یا روستایی را که جریان زندگی در آن از بین رفته باشد، متروک می گویند، تغییرات در شکل، نوع معیشت، استقرار، ترک یا جایگزینی جمعیت و فرآیندهای مربوط به آن در باستان شناسی عنوان کلی فرآیند شکل گیری مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.
فرح آباد شهری که به خاک پیوست
این باستان شناس بیان داشت: فرح آباد کنونی با مختصات جغرافیایی ۵۳ درجه و شش دقیقه طرول شرقی، ۳۶ درجه و ۴۸ دقیقه عرض شمالی در ۲۸ کیلومتری شمال ساری واقع شده است.
وی بیان داشت: مادر شاه عباس مازندرانی است و بر اساس روایتهایی به همین دلیل شاه عباس در سال ۱۰۳۲ قمری شهر اشرف ( بهشهر) را بوجود آورد و بر اساس روایت تاریخی چندان که دهکده طاهان در شاه فرح و شادی آفرید و آن را فرح آباد نامید و چون در مدت اقامت همیشه فرح و سرور در خاطر نزدیک و دور افزایش داشت آن خطه فرح بخش را به فرح آباد موسوم گردانده است.
پایلی یزدی بیان داشت: در فرآیندهای تاریخی، فرح آباد بارها مورد هجوم ترکمنان قرار گرفت و بناهای آن حداقل یکبار بطور کامل دچار آتش سوزی شده است و امروز از آثار دوران صفوی در شهر تنها یک مسجد، کاروانسرا، بقایای از یک حمام، بخش هایی از بازار و بخشی از پل روی رودخانه تجن باقیمانده است.
وی افزود: همچنین دو برج دیده بانی هشت گوشه از دوره قاجار در بخش غربی رودخانه و دو حمام قاجاری متصل به پل صفوی به چشم می خورد.
زهرا ابراهیم پور کارشناس ارشد باستان شناسی درباره شهر تاریخی فرح آباد می گوید: آنچه امروز از عمارات عالیه و دولتخانه همایونی در دارالسرور شاه عباسی فرح آباد باقی مانده است را نمی توان شهر نامید.
وی بیان داشت: چند بنای جدا افتاده بخشی در زیر خاک، بخشی ویران دیگر اقامت فرح بخش و پرسروری را در خاطر مسافران دور و نزدیک بر نمی تابد و در جاده ای که روزی با سنگفرش سلطنتی به سمت شمال می رفته است در دو کیلومتری دریا از کنار جاده مسجد، کاروانسرای عباسی شهر قدیم فرح آباد در ابتدای ورودی روستای فعلی فرح آباد خودنمایی می کند.
ابراهیم پور افزود: گنبد خانه و ابعاد بزرگ مسجد به تنهایی می تواند شواهد شهری بزرگ متروکی باشد که اکنون در زیر خانه های روستاییان پنهان شده است.
وی یادآور شد: بیش از ۵۰ درصد مسجد و کاروانسرای فرح آباد پس از گذشت چهار قرن از زمان ساخت آن تحت تاثیر شرایط اقلیمی خاص مانند قرارگیری در کنار رودخانه تجن و خطر طغیانهای دائمی آن، رطوبت طبیعی منطقه و عوامل مخرب انسانی از بین رفته است.
کاوش های باستان شناسی و بررسی می تواند پلان کلی و ساختار فرهنگی معیشتی شهر را از نو بازخوانی کند و می تواند با بازسازی فرآیندهای زیستن مردم این شهر، زندگی دوباره را در برگه های کتابهای تاریخی به آن بازگرداند.
