٢١ مرداد در تقویم رسمی کشور روز دریای مازندران ثبت شده است. برداشت بی رویه شن و ماسه و آلودگی ناشی از فاضلاب های خانگی، شهری و صنعتی و تخریب رودخانه های حوزه آبریز دریای خزر باعث شده تا خطر انقراض آبزیان بویژه ماهیان نیز از اعماق دریا شنیده شود و گونه های نادر این دریاچه در مسیر نابودی قرار گیرند.
.
به گزارش شرق پرس, دریای خزر به عنوان بزرگترین منبع ماهیان خاویاری دنیا، نود درصد خاویار جهان را تامین می کند ولی استحصال خاویار در سال گذشته در آن کمتر از۱۰ تن بود در حالیکه دهه ۶۰ میزان استحصال خاویار در کشور بیشتر از ۲۰۰ تن در سال بوده است.
این دریاچه که با ادامه یافتن حرکتها و تکانهای زمین و با تقسیم شدن آن به دو دریاچه کوچک و بزرگ اورال و کاسپین به شکل دریاچه امروزی درآمده است این روزها حال خوشی ندارد و در آبشش این دریاچه و در روز تولدش به عنوان روز ملی خزر سالانه ۱۲۲ هزار و ۳۵۰ تن آلودگی نفتی ،۳۰۴ تن کادمیوم و۳۴ تن سرب انباشته می شود.
بیش از ۷۰۰ کیلومتر از نوار ساحلی خزر در استانهای شمالی واقع است و هم اکنون آب جاری حدود بیش از ۱۳۰۰ رشته رودخانه کوچک و بزرگ از آستارا تا گرگان به دریای خزر ریخته می‌شود و این آبهای آلوده بزرگترین منبع آلودگی دریای خزر بشمار می رود.
مدیرکل محیط زیست استان مازندران با اشاره به آلاینده های زیست محیطی در دریای خزر گفت: اگرپیگیری منسجم صورت نگیرد و شبکه های جمع آوری فاضلاب و تصفیه خانه های فاضلاب شهری و ساماندهی رودخانه ها و داشتن تصفیه فاضلاب صنعتی خاصه نواحی و شهرک صنعتی راه اندازی نشود صد در صد وضعیت مان بدتر خواهد شد.
ناصر مهردادی تاکید کرد: البته در اکثر نمونه های آلاینده ها نگرانی آنچنان در دریای خزر وجود ندارد اما در برخی مناطق نگرانی جدی وجود دارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست مازندران با اشاره به ضرورت اقدامات برای کاهش آلودگی دریای خزر افزود: درصورت افزایش آلودگی آب‌دریایی خزر، موضوع آلودگی به مردم اطلاع رسانی می‌شود.
آمارهای انستیتو دریای خزر نشان می‌دهد که ایران با سهم آلودگی ۵ میلیون تن در سال کمترین آلودگی را برای این دریا دارد، اما کشور آذربایجان سالانه ۲۸۵میلیون تن آلودگی، روسیه، ۶۷۸میلیون تن و قزاقستان ۳۵ میلیون تن آلودگی در سال وارد این دریای بسته میکنند. نکته ای که نباید فراموش کرد بیشترین آلودگی نفتی از سوی همسایگان شمالی به دلیل شیب خزر به سمت ایران سرازیر می کند. بر اساس آمار همین موسسه، سالانه پنج میلیون تن مواد آلاینده از استانهای شمالی ایران وارد دریای خزر می شود.
وجود لکه های آلوده بحرانی در خزر
یک استاد دانشگاه و کارشناس در حوزه محیط زیست دریایی نیز آلودگی های دریای خزر را به چند نوع صنعتی، کشاورزی، میکروبی و بیولوژیکی تقسیم کرد و گفت: ما در تمام سواحل خزر نمونه برداری های لازم را انجام داده ایم برای همین نمی توانیم بگوییم دریای خزر اساساً آلوده است بلکه در دریا لکه های آلوده بحرانی وجود دارد.
عزت الله حقیقی افزود: خطرناک ترین تهدیدکننده خزر در سواحل ایران آلودگی میکروبی است نه شیمیایی و به علت نزدیکی کارخانجات به رودخانه ها و ورود فاضلاب های تصفیه نشده آنها، سواحل ایران از نظر میکروبی بسیار آلوده است و این آلودگی بیشتر از آلودگی های دیگر در دریا است.
وی افزود: لکه های نفتی فراوانی در سواحل شمالی دریای خزر دیده می شود که باید این نقاط بحرانی پاک شوند و عبور خط های لوله قدیمی نفت در دریا نیز از دیگر مواردی است که منجر به بروز آلودگی های نفتی می شود. در میان همه آبزیان و موجودات آبزی دریای خزر، نسل ماهیان آزاد دریای خزر که از کمیاب ترین و با ارزش ترین ماهی دنیا بشمار می رود.
در این روزها بدلیل آلودگی های خزر ناشی از فاضلاب و آلاینده ها در راه انقراض و نابودی قرار دارد. پیش تر نیز آلودگی شدید رودخانه ها در استان مازندران ناشی از ورود فاضلابهای خانگی وصنعتی باعث سرریز شدن تمامی آبهای آلوده رودخانه ای به دریای خزر شده و ماهی کفال که ماهی بسیار حساسی است و بصورت طبیعی تکثیر می کند، دچار بیماری شد.
یک کارشناس سازمان شیلات ایران در گفتگو با مهر با اشاره به خطر انقراض آبزیان بویژه ماهی آزاد در دریای خزر بدلیل آلاینده ها گفت: متاسفانه از چند دهه اخیر به دلیل افزایش ورود آلاینده ها به آب رودخانه ها و دریا از یک طرف و صید بی رویه در فصل تولید مثل و تخمریزی ماهیان توسط صیادان قاچاق از طرف دیگر باعث گردید تا نسل ماهیان خاص خزری این گونه با ارزش در خطر انقراض و نابودی قرار گیرد.
بازگشت ۴ درصدی بچه ماهی های خزری بدلیل آلودگی
امیر سعید ویلکی با بیان تلاش های شیلات برای حفظ ماهیان دریای خزر گفت: همه ساله بیش از پانصدهزار قطعه بچه ماهی آزاد در مرکزشهید باهنر کلاردشت و چندین میلیون بچه ماهی سفید وخاویاری در مراکز شهید رجائی ساری و شهید بهشتی رشت و سیاهکل، تکثیر و در رودخانه ها رها سازی می شود ولی نتیجه این رها سازی ها بدلیل آلاینده ها و وجود فاضلاب ها در رودخانه و دریا فقط با ضریب حدود کمتر از ۴ درصد است.
وی افزود: بر اساس بررسی‌های انجام شده عمده آلودگی‌های صنعتی و نفتی در قسمت شمال و غرب دریای خزر و آلودگی ناشی از فاضلاب و پسماندهای کشاورزی در جنوب است که اکوسیستم زیست محیطی دریای خزر را مورد تهدید جدی قرار داده و متاسفانه بیشترین آسیب به جمعیت ماهیان خاویاری طی سال های گذشته زده است.
گونه های نادر و کمیاب خزری در مسیر انقراض
یکی دیگر از کارشناسان شیلات با بیان آنکه بسیاری از آبزیان و ماهیان دریای خزر تنها در آبهای خنک و تمیز و فاقد هرگونه آلودگی و سرشار از اکسیزن باشد زندگی میکنند گفت: در صورتیکه آلودگی دریای خزر افزایش یابد بدون شک بسیاری از گونه های نادر و کمیاب خزری مسیر انقراض را در پیش خواهند گرفت.
مازیار اکبرآبادی با اشاره به برخی آلاینده های ناشی از احداث کارخانه های شن و ماسه در آمل و چالوس خاطرنشان کرد: در حاشیه رودخانه های چالوس و هراز و سرد آبرود چندین کارخانه شن و ماسه سازی قرار دارد که با ورود پساب حاصل از شستشوی شن و ماسه حاصل از آن به رودخانه ها در همه فصول از سال آب رودخانه ها دارای گل آلودی شدید می باشند و همین گل آلودگی شدید به ماهیان و یا بچه ماهیان اصلا اجازه مهاجرت به رودخانه ها برای زاد وولد و یا بازگشت بچه ماهیان از رودخانه به دریا را نمیدهد.
این کارشناس شیلات تاکید کرد: وجود انواع آلاینده‌ها، روی لارو و مراحل تخم ماهی اثرگذاشته و با ایجاد مشکلات ژنتیکی و رفتاری، غدد تولید مثل آنها را متاثر می‌سازد و البته از دیگر تهدیدات خزر ورود گونه شانه دار مهاجم است که موجب کاهش جمعیت وسیع پلانکتونها و ژئو- پلانکتونها، تغذیه از لارو تخم ماهی و افت شدید جمعیت ماهیان خصوصا خاویاری، اختلال در زنجیره غذایی و بهم خوردن نظم اکوسیستم دریای خزر شده است.
ورود یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب فاضلاب از رودخانه ها به دریای خزر
اکبرآبادی با اشاره به هدایت سالانه یک میلیارد و ۱۰۰ میلیون مترمکعب فاضلاب از رودخانه ها به دریای خزر عنوان داشت: ماهیانی که در آبهای آلوده زیست می نمایند بر اثر تجمع مواد سمی و فلزات سنگین نظیر جیوه، سرب، قلع و غیره باعث آلوده شدن گوشت ماهی می شود و با مصرف این نوع ماهیان آلوده، انسان مبتلا به بیماریهای خطرناک خواهد شد.
به هر روی، برای جلوگیری از ورود آلودگی های ناشی از اماکن عمومی نظیر خانگی، رستوران ها و صنعتی نظیرکارخانه های شن و ماسه سازی وتعمیرگاه ها و غیره به رودخانه ها و دریا از یکسو نیازمند ورود جدی تمام سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان شیلات ایران و وزارت نیرو و با همکاری استانداری ها، فرمانداری ها و شوراهای شهر و روستا است و از یکسوی دیگر نیازمند وضع قوانین به روز شده و تصویب در مجلس است تا بصورت قانونی از ورود فاضلابها و پسابها جلوگیری بعمل آید.
بطور حتم این یک هشدار جدی است در صورت عدم پیشگیری از ورود آلودگی های خانگی و صنعتی و غیره، در آینده نزدیک دریای خزر که حیاتش به آب پاکیزه است، به مماتی در گرو هزاران آلاینده انسان ساز دچار بحران آلودگی های شدیدی شود و نتوان با هزینه های هنگفت هم آنرا جبران کرد.
حسن قمی-مهر
